Sultur

Hér er ein af mínum uppáhalds bókum eftir noska skáldið Knut Hamsun August 4, 1859 – February 19, 1952. Ég hef sjálfur skrifað smásögu sem er innblásin af þessari bók eftir Knut Hamsun sem heitir Í frelsins nafni. 

Hér er grein af mbl.is: Sultur

yrir 120 árum kom út bók um hungraðan flæking í Ósló eftir noska rithöfundinn Knut Hamsun. Henni var fálega tekið á sínum tíma, en er nú viðurkennd sem tímamótaverk í bókmenntasögu Norðurlanda, og gott ef ekki Evrópu allrar. Árni Matthíasson [e-mail]

Það var á þeim árum þegar ég ráfaði um og svalt í Kristíaníu, þessari undarlegu borg sem enginn yfirgefur fyrr en hann hefur látið á sjá...“

Svo hefst hin merkilega bók Sultur, Sult, eftir Knut Hamsun sem kom út fyrir 120 árum og er að margra mati með merkustu bókum norrænnar bókmenntasögu. Sem dæmi um það dálæti sem fræðingar og fróðir hafa á bókinni má tína til orð sem rithöfundurinn kunni Isaac Bashevis Singer lét falla: „Gervallar nútímabókmenntir tuttugustu aldar eru af Hamsun komnar. Thomas Mann og Arthur Schnitzler (...) og meira að segja bandarískir rithöfundar eins og Fitzgerald og Hemingway voru allir lærisveinar Hamsuns.“

Sultur, sem kom út 1890, var fyrsta skáldsagan sem gefin var út undir höfundarnafninu Knut Hamsun, en áður höfðu komið út þrjú skáldverk, það fyrsta skrifað á Knud Pedersen og tvö til á Knud Pedersen Hamsund. Hluti út Sulti hafði birst nafnlaust í dönsku tímariti 1888. Bókin kom út á íslensku 1940 í þýðingu Jóns Sigurðssonar frá Kaldaðarnesi og var gefin út að nýju í liðinni viku á vegum Forlagsins.

 

Á ystu mörkum siðmenningarinnar

Í inngangi Halldórs Guðmundssonar að nýrri útgáfu Sults segir hann bókina marka upphaf norrænna nútímabókmennta og þar kemur einnig fram að Hamsun virðist fljótlega hafa verið mikið lesinn höfundur á Íslandi, þó ekki endilega í þýðingum. Í samtali við Halldór kemur það sama fram og hann nefnir sérstaklega Gróður jarðar, en Halldór Laxness skrifaði Sjálfstætt fólk meðal annars til að andmæla þeirri sýn á heiminn sem birtist í þeirri bók. „Þeir Halldór og Hamsun voru báðir gefnir fyrir að skrifa um menn sem eru á ystu mörkum siðmenningarinnar, fara út fyrir hana og nema nýtt land.

 

Þó að Hamsun sé svartsýnn á siðmenninguna þá skrifar hann gamanleik um þetta mál, því Gróður jarðar er í raun kómedía. Halldór er aftur á móti trúaður á mannlegt samfélag og þess vegna skrifar hann sorgarleik um manninn sem fer út fyrir,“ segir Halldór.

Á þeim tíma sem Sultur varð til, undir lok nítjándu aldarinnar, segir Halldór að mikið hafi verið á seyði í bókmennta- og listalífi Vesturálfu. Þá hafi og komið fram mörg verk sem telja megi brautryðjendaverk á ýmsum sviðum, en af þeim sé Sultur meðal annars merkileg fyrir það hve nútímaleg hún er enn þann dag í dag og líka hitt að hún er nútímalegri en flest þau verk sem Hamsun skrifaði eftir það. Sultur sé fyrsta norræna nútímaskáldsagan og merki þess að bókmenntirnar snúist ekki lengur um átök á milli persóna, heldur um átök í manninum.

 

Algert tímamótaverk

Hamsun ólst upp í fátækt og var sendur barnungur til frænda síns sem beitti hann harðræði. Fimmtán ára fór hann að heiman og flæktist víða, bjó meðal annars í Bandaríkjunum um tíma og vann ýmist störf, var verkstjóri á plantekru og sporvagnsstjóri í Chicago svo fátt eitt sé talið. Hann var sískrifandi enda ætlaði hann sér að verða rithöfundur og skrifaði tvær bækur áður en Sultur kom út, þá fyrri, sem gefin var út undir réttu nafni Hamsuns, Knut Pedersen eins og getið er, undir miklum áhrifum frá Bjørnstjerne Bjørnson sem þá var risinn í norskum bókmenntum.

 

Þegar Hamsun tók til við að skrifa Sult var hann ekki í vafa um að hann væri að skrifa nýja gerð af skáldsögu, eins og Halldór rekur það í inngangi nýju útgáfunnar, en þar vitnar hann í bréf Hamsuns til útgefanda síns þar sem hann segir meðal annars: „Ég held að þetta sé bók sem ekki hefur verið skrifuð áður, í það minnsta ekki hér heima.“

Halldór segir að vissulega hafi einhverjir áttað sig á því á sínum tíma að Sultur væri merkilegt verk en það var þó aðallega ekki fyrr en löngu síðar að Sultur var almennt viðurkennd sem algert tímamótaverk í norrænum bókmenntum.

„Bókin er skrifuð fyrir expressjónismann, skrifuð löngu áður en súrrealisminn verður til. Hamsun er að pæla í dularfullum hræringum sálarlífsins, og það er eins og hann sjái tuttugustu öldina fyrir sér. Hann langaði, líkt og Flaubert, að skrifa bók um ekki neitt, bók þar sem spennan liggur í sálinni en ekki í atburðum, bók sem gerist bara í orðunum, bara í orðalaginu.“

Að þessu sögðu þá segir Halldór að erfitt sé að greina bein áhrif frá Hamsun nema í gegnum aðra höfunda, þeir lesi bókina og síðan birtist áhrifin í skrifum þeirra. „Á þessum tíma er nýr listskilningur að koma fram, þegar Hamsun skrifar Sult er natúralisminn að ná hámarki í skáldsagnagerð og ég held að bókin hafi haft mikil áhrif á þá listamenn þess tíma sem áttu ekki samleið með ríkjandi bjartsýni á Vesturlöndum – það má ekki gleyma því að alveg fram til 1914 var mikil bjartsýni almennt ríkjandi, stemning eins og hér fram í september 2008. Ýmsir voru aftur á móti fullir efasemda og það er sú angist sem margir samtíðarmenn Hamsuns áttu erfitt með að átta sig á þar á meðal Halldór Laxness sem kallaði söguhetju Sults „þann nafnlausa sveitamann ónýtjúng og húngurmeistara sem situr í Kristjaníu“. Í Úngur ég var skrifaði Halldór þannig: „Hversvegna druslast hann ekki burt fljótt úr svona stað og finnur einhvern annan stað þar sem hægt er að vinna fyrir sér með því að gefa beljum eða hirða hross? Eða fara til sjós?“

Sú angist sem Hamsun skrifaði um er aftur á móti óttinn við dulvitundina, eins og Freud hefði sagt; hungur hans er óseðjanlegt og sálarkvölin kemur öll að innan.“

 

Nobel Prize in Literature in 1920